Het Kerkgebouw aan het Kerkplein
Voorwoord
|
San Clemente is de naam van
een uit de twaalfde eeuw daterende kerk in Rome. Wie deze kerk bezoekt kan, na bewondering van prachtige mozaïeken en een eeuwenoud marmeren koorhek, via een trap afdalen naar de overblijfselen van een kerk uit de negende eeuw,waar zich het graf bevindt van de Heilige Cyrillus, de man die het Cyrillische schrift heeft ingevoerd dat tot op de dag van vandaag in Rusland gebruikt wordt. |
| Wie nog verder afdaalt komt terecht in de catacomben waar zich een heiligdom bevindt dat oorspronkelijk aan de god Mithras gewijd was. |
|
Deze historisch gegroeide situatie waarin opeenvolgende heiligdommen en kerken gebouwd werden op dezelfde plaats, is beslist niet uniek. Zij doet zich regelmatig voor in en rond Rome en in plaatsen die vroeger tot het Romeinse rijk behoorden, zoals ons eigen Oostburg. |
|
Het is u wellicht bekend dat ook onze Hervormde Kerk gebouwd is op een plek waar 2000 jaar geleden een Mithras tempel gestaan heeft en het is slechts aan het verschil in grondsoort en bouwtechniek te wijten dat we niet, zoals in de San Clemente, in staat zijn af te dalen onder onze kerk om de restanten van de drie voorgaande kerken en de Mithras tempel van Oostburg te bewonderen. |
|
Je hoeft niet in de heiligheid van plaatsen te geloven om een gevoel van diep respect op te kunnen brengen voor 2000 jaar geschiedenis die zich afgespeeld heeft op de plaats waar precies 50 jaar geleden onze huidige "nieuwe" kerk gebouwd is nadat de voorgaande – weer eens - vernield was door oorlogsgeweld. |
|
Hier onder volgt de geschiedenis van heden en verleden van ons kerkgebouw. |
|
|
| “Historische gebouwen die de vreemdelingen aantrekken, heeft na eeuwen van verwoesting Oostburg niet meer”, schreef M.A. Aalbregtse in 1931 over Oostburg. |
| “Niettemin vormt de achterzijde van de Nederlands Hervormde Kerk met consistorie een aardig hoekje”,zo schrijft hij verder. |
|
Oude foto’s van gebouwen die in de jaren dertig het stadscentrum vormden, zijn heden voor vele mensen nostalgie. Toeristen houden wel van dergelijke oude stadjes. Oostburg zou dan ook toeristisch van grote betekenis zijn geweest. Wij willen toch enkele indrukken geven van gebouwen die voor de Hervormden in het verleden een grote rol hebben gespeeld. Daarom treft u hier een foto aan van de oude St. Elooikerk, die een rijke historie kende. |
|
|
|
|
Oorspronkelijk was het een kruiskerk, maar er hebben verwoestingen plaatsgevonden. In 1606 is de kerk na een verwoesting weer opgebouwd, hierbij bleven enkel het dwarspand en het koor (daterend uit de 15 eeuw) over.. |
|
|
Later hebben nog verwoestingen plaatsgevonden, waarvan ons de werkelijke geschiedenis ontgaat. |
|
|
Het achtkantige torentje op het koor dateerde uit 1803. |
|
|
|
|
|
Het beursgebouw heeft ook een rijk verleden. In de voorgevel van het gebouw was een gedenksteen ingemetseld. Deze bevatte de volgende tekst: "Ter gedachtenis aan de gevluchte hugenoten, die in dit gebouw van 1689 tot 1803 hunne godsdienstoefeningen hebben gehouden." Deze steen bevindt zich thans in het voorportaal van onze kerk. In 1804 werd het gebouw verkocht aan de rooms-katholieke parochie om hen tot bedehuis te dienen. Omdat het gebouw te klein werd om als katholieke kerk te kunnen fungeren werd het in 1886 verkocht aan de burgerlijke gemeente Oostburg. Het kreeg toen de bestemming van graanbeurs. Tijdens de jaren 1914-1918 diende het gebouw als onderdak voor Belgische vluchtelingen. |
 |
|
|
De Verwoesting
| De schrijver van het boekje over Oostburg in 1931 kon niet bevroeden welk een vreselijk lot Oostburg nog geen 15 jaar later beschoren was. |
| Economisch waren de jaren dertig hele slechte tijden. Donkere wolken pakten zich samen boven Europa. |
| Duitsland wapende zich en op 10 mei 1940 werd ons land binnengevallen. De bevolking moest naar de pijpen van de Duitse bezetters dansen. |
| Na jaren van onderdrukking, kwam de bevrijding op gang. Dit ging niet zonder slag of stoot. |
| De bevrijding heeft een zware tol geëist. Het was najaar 1944. |
| Geheel onverwacht kwamen de aanvallen van de geallieerden op West Zeeuws Vlaanderen. |
| Vele dorpen en steden werden verwoest. Inwoners vluchtten en zochten een goed heenkomen. |
| Er waren veel slachtoffers en zij die gevlucht waren, werden berooid. |
| Ook de monumentale Sint Elooikerk van de hervormde kerk werd door het bombardement op 6 oktober 1944 geheel verwoest. Troosteloos staan daar de resten temidden van het puin. |
|
Het werd een zwarte bladzij in de geschiedenis van onze regio en van Oostburg. |
 |
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
De bevolking staat voor een zware opgave: de herbouw van hun steden en dorpen. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| De hervormde gemeente van Oostburg, zeker niet de kleinste van de streek, telt in 1945 circa 1600 zielen. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Herbouw of nieuwbouw van de kerk lijkt een onmogelijke taak. De gemeente telt maar weinig leden die bemiddeld zijn. Zij zijn niet in staat om veel geld bij te dragen, ze hebben immers ook al de last van de schade aan hun eigen bezit. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Een vrij hopeloze situatie, die mij doet denken aan de dichter van Psalm 121
als hij in vertwijfeling schrijft:
"Ík hef mijn ogen naar de berg, vanwaar zal mijn hulp komen? mijn hulp is van de Here, die hemel en aarde gemaakt heeft". |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ook in Oostburg kunnen we getuigen van de hulp des Heren. Want met Gods hulp is alles goed gekomen. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Er worden plannen gemaakt voor de bouw van een nieuwe kerk. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Een commissie voor de uitvoering hiervan wordt samengesteld en begint haar werk onder de slogan: | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
‘Help ons een nieuwe kerk bouwen’. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
De volgende leden hebben zitting in de commissie: Ds. W.J. Fournier, mevr. M.E. Hoekzema de Herder, mevr. J. Locht-Renes, dhr. J.A. Hoste, mej. C.M. Aalbregtse, mevr. G. Fournier-Verbeek, mevr. J.H. de Snoo-van Rietschoten, mej. S.M. Versprille, mej. M. de Vlieger, zr. J.B. Wales, dhr. J. Barendregt, dhr. J. van de Kaa, dhr. H.H. de Lozanne, dhr. D. Luteijn, dhr. P.J. de Ridder en dhr. J. Sanderse. Vele activiteiten komen aan de orde en ook wordt besloten om een grote bazaar te houden. Hierover zijn weinig bijzonderheden kenbaar gemaakt en ook over andere activiteiten zijn geen feiten bekend. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Wel zien we een overzicht van bedragen en hun bronnen voor de nieuwbouw. Dit overzicht luidt als volgt:
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| De kerkvoogdij besluit in oktober 1945 om de stedenbouwkundige architect Ir. F.H. Klokke uit Middelburg te benaderen voor de bouw van de nieuwe kerk. |
| De heer Klokke zoekt hiervoor samenwerking met andere collega’s, te weten de heren A.J. Smit, A. de Komter en Ir. Vegter. Besloten wordt om een geheel nieuwe kerk te bouwen in moderne stijl met een oppervlakte van 3.550 m2. |
| Het gebouw zal gesitueerd worden op ongeveer dezelfde plaats als waar voorheen het koor van de vorige kerk stond, op de hoge kern van de stad. |
| Volgens bestek en tekening van architect Ir. F.H. Klokke zal aannemer N.V. Korteweg’s Bouwmaatschappij te Breda de kerk gaan bouwen voor een bedrag van fl. 264.000,--. |
| Van de op 6 oktober 1944 verwoeste oude St. Elooikerk zijn enkele herinneringsstenen gered uit het puin. |
| Ze zijn zorgvuldig schoongemaakt en zullen later in de nieuwe kerk weer ingemetseld worden. Ondertussen heeft de commissie voor nieuwbouw niet stil gezeten. |
| Het nodige geld voor de nieuwe kerk diende bijeen gezameld te worden. |
|
Probleem was, waar dit geld allemaal vandaan
te halen. Gelukkig waren er zustergemeenten die de helpende hand wilden bieden.
De hervormde Gemeente Naarden deed een toezegging van fl. 25.000,--. |
| De Protestantse Gemeente van Emmastad op Curacao stelde een bedrag van fl. 6.000 ter beschikking. |
| Ons eigen verjaardagsfonds en een gehouden bazaar brachten fl. 16.000,-- op. (Dit zou heden ten dage plm. fl. 160.000,-- zijn!) |
| Het grootste bedrag kwam van het Rijk, te weten fl.179.000,-- Deze bijdrage werd geleverd in het kader van de wederopbouw van verwoeste dorpen en steden. Ook het Provinciaal College van Toezicht droeg een steentje bij en schonk fl. 1.000,--. |
| Uit andere gemeenten werden giften ontvangen tot een totaal van fl. 6.200,--. |
| Voor het restant bedrag gaf men een obligatielening uit van fl. 20.000,--. |
| Ondertussen was de architect met de aannemer van start gegaan met de nieuwbouw van de kerk. De eerste steen werd gelegd door president kerkvoogd de heer J.H. van Kampen. De toren zou in later jaren gerealiseerd worden. |
|
Met de gestage bouw van de kerk heeft men ook versieringen aangebracht. Boven de hoofdingang zijn beeldhouwwerken aangebracht van mevrouw Messer-Heybroek uit Vlissingen. Een voorstelling is gemaakt met een kruis van het christelijk geloof. Aan de uiteinden der armen zijn vier evangelisten symbolisch uitgebeeld. Het is een sieraad aan het kapiteel van een conische zuil, in het midden van het kruis. De schacht van een griekse zuil wordt aangeduid, naast het verticale been van het kruis.De bedoeling van de gehele uitbeelding is, dat de Griekse en Romeinse beschavingen op de achtergrond gedrongen worden door de komst van Christus. Christus is het kruis. De zuil duidt de vroegere beschavingen aan. |
 |
Eindelijk is het dan zover. Het is zaterdag 16 december 1950,
14.30 uur en de nieuwe kerk wordt feestelijk in een speciale dienst in gebruik
genomen. De overdracht van het gebouw werd verricht door de president kerkvoogd
de heer van Kampen. Hij hield een toespraak en ds. W.J. Fournier aanvaarde het
gebouw namens de kerkenraad, ten overstaan van de talrijk aanwezige gelovigen.
De kinderen van de zondagsschool werkten enthousiast mee in deze dienst. Ze hadden heel erg goed hun best gedaan om speciale liederen hiervoor in te
studeren. Ze zongen die middag extra mooi. De leiding was heel tevreden en
iedereen was blij. De kinderen overhandigden als openingshandeling de nieuwe
kanselbijbel aan ds W.J. Fournier. De bijbel kreeg zijn plaats op de lezenaar in
het liturgisch centrum, naast het doopvont. Deze lezenaar van siersmeedwerk is
waarschijnlijk van dezelfde kunstenaar als van al het andere kunstwerk. Ds. W.J.
Fournier preekte in de openingsdienst uit Hebreëen 3: 4. Het onderwerp van de
preek was: “want ieder huis wordt door iemand gebouw,
maar die dit alles gebouwd heeft is God”.
Het Plantsoen
Aan de westzijde van de huidige kerk ligt op de plaats van
de oude kerk nog steeds een
plantsoen. Het geeft de aangrenzende Burgemeester Erasmusstraat
een aparte status en sfeer. De aanleg in deze vorm is een ontwerp van de
kunstenares mevrouw M. Ruis. Op aanbeveling van de burgemeester was zij op 2
februari 1952 komen praten met de kerkvoogdij over de aanleg van het plansoen.
Een groot gazon met daarin klinkerpaden. Aan de noord-westkant een laag muurtje
als afscheiding met de doorgang achter de winkelpanden. Het muurtje maakte
vroeger een bocht in zuidelijke richting tot in de Erasmusstraat. Daar eindigde
het dan plotseling. In overleg met de kerkvoogdij is met de renovatie van het
centrum van Oostburg de bocht in het muurtje afgebroken. Dit was nodig om
de nieuwe bestrating van de Erasmusstraat te kunnen realiseren. Het plantsoen is
voltooid op 14 november 1952. De kosten bedroegen fl. 583,60. De betaling
hiervan was geen probleem want in diezelfde periode ontving de kerkvoogdij een
bedrag van fl. 1.110,-- voor het rooien van 41 olmen bij Draaibrug. De kopers
waren de klompenmakers A. van de Kelen.
Het onderhoud van het plantsoen is in
handen van de burgerlijke gemeente. Bij de aanleg in 1952 was voorzien in een
bomengroep van 3 bomen. In de loop der jaren kwamen zij echter tot volle wasdom
en torenden hoog boven het dak van de kerk uit. Bomen kleden een omgeving aan met
natuurlijk groen. Zo was dit groepje een lust voor hun omgeving. Omdat de
dakgoten verstopt raakten van de gevallen bladeren, waren zij echter ook een
hinderlijk object voor die mensen die de goten schoon moesten maken. Daarom
besloot de kerkvoogdij de 2 bomen die het dichtst bij de kerk stonden te rooien.
Ter compensatie werden er een vijftal klein blijvende bomen teruggeplant. In
1999 heeft de gemeente 8 leilinden op grond van de kerk geplant langs de
Erasmusstraat. De parkeerhavens tegen het kerkcentrum zijn op kerkelijke grond
aangelegd door de burgelijke gemeente. Aan de zuidzijde van het
kerkcentrum is een overdekte rijwielstalling en een brandgang langs het gehele
gebouw. Aanwonenden hebben het recht op gebruik van de brandgang die daar ook voor vrijgehouden moet worden.
In een verslag van een oudheidkundig onderzoek
wordt gemeld dat op 7 april 1952 op het terrein van de oude kerk de resten zijn
gevonden van een oude Romaanse kerk. Ter gedachtenis hieraan is een gedenksteen
gemaakt met inscriptie. De tekst daarop luidt:
“Mithras Tempel plm. 50 v. C, Noormannen Tempel plm. 800 na C.
Romaanse Baseliek plm. 1200 na C, Gothische Kathedraal plm. na C.
Zij stonden op deze plaats ten dele op de
gevonden fundamenten. Gij die hier staat, wilt dit gedenken. MCMLV”.
Bij de gedenksteen is in steen de plaats
aangegeven van het dwarspand der verwoeste kerk. Door ligusterhaagjes is de
dikte der voormalige drummers of steunberen aangeduid. De gedenksteen is gelegd
op een gemetselde vierkante sokkel. Helaas hebben vandalen de steen in september
2000 vernield maar zo goed en zo kwaad als het ging is de steen weer hersteld. Op de plaats waar de Erasmusstraat en de winkels staan, werden in
1941 grafkelders van de oorspronkelijke kruiskerk blootgelegd. Vermoedelijk
dateren zij uit de 15e eeuw
Was op 16 december 1950 reeds het nieuwe
kerkgebouw feestelijk in gebruik genomen. Op het gereedkomen van de toren
moest nog worden gewacht tot 1958. Al die tijd moest de luidklok met zijn lage
positie genoegen nemen.
Maar de jaren na de tweede wereldoorlog werd er hard
gewerkt aan de wederopbouw van het centrum van Oostburg en ook de afwerking van de
toren van onze kerk werd gerealiseerd. Om de bouw zeker te stellen, was een
obligatielening uitgegeven van fl. 30.000,-- tegen een rentevergoeding van 4%.
Deze werd in maart 1958 geplaatst bij de leden van de kerk. Van de heer P.
Simpelaar ontvingen wij de volgende anekdote over de toren en de klok. “De toren van de kerk is in 1958 opgetrokken door
de fa. Christiaansen en Barendregt. Ik heb de eer gehad om voor het eerst de haan op zijn plaats
boven op de toren te plaatsen. Deze was gemaakt door smederij Verkruise
uit Oostburg. De eerstvolgende kerstdagen, nadat de toren was voltooid en de
klok was aangebracht, hebben mijn vader en ik de klok geluid. De voorziening om dit elektrisch te doen was toen nog niet
aangebracht en de toenmalige koster durfde niet zo hoog te klimmen. We moesten
dan boven op de toren goed luisteren tot we “Stille Nacht” hoorden zingen en
gingen dan de klok luiden. Een bijkomstigheid was, toen wij bij de kerk kwamen
om de toren op te gaan, dat de kerkdeur gesloten was en we niet naar binnen
konden. We hebben toen het onderste raam van de toren met een ladder kunnen
bereiken en zijn zo naar binnen gegaan. Het vertrek achter dit raam bleek het
kamertje te zijn waar de dominee zijn toga aandeed. Op de vensterbank lag een
hoed en die heeft door onze activiteit een extra deuk opgelopen. Van wie die
hoed was weet ik tot op de dag van vandaag niet. Mogelijk is de schade toch nog
mee gevallen”.
De
Luidklok
De kerkklok is in 1508 gegoten voor de gemeente
Vlake op Zuid Beveland. Ze is gemaakt door Simon Waghevens, voorzien van een
schild met daarop de heilige Barbara. De Duitse bezetting had grote
belangstelling voor torenklokken. Zo werden in Nederland alle luidklokken
gevorderd en op transport gesteld naar Duitsland. Na omsmelting werd er
oorlogstuig van gemaakt. Eeuwen hadden de klokken de taak om met hun machtige
galm de mensen ter kerke te roepen tot bede en tot dank. De mensen te manen om
naar Gods Woord te luisteren en er naar te leven. Omgesmolten voor een totaal
ander doel. Met luide knallen dood en verderf zaaien in deze vreselijke oorlog,
dat werd hun taak. Maar….onze klok bleef gespaard! In 1940 werd ze al door de
Duitsers gevorderd en gemerkt met de letter M. Ze werd voorlopig opgeslagen in
Leerdam. Op 23 oktober 1944 werd ze op transport gesteld naar Duitsland. Ze
ging aan boord van het motorschip “Hoop op Zegen”, een schip gebouwd in 1879 met
een capaciteit van 150 ton. Schipper van Dijk weigerde echter uitvoering te
geven aan de opdracht van de bezetter. Was dit het behoud van onze klok? De
Duitse weermacht liet schip en lading door een ander uitvoeren, die de reis wel
begon maar weinig ervaring had. Het schip is toen bij Urk in het IJsselmeer
gezonken. Het verhaal vertelt niet of de bemanning het er levend af heeft
gebracht. Na de bevrijding zijn de klokken weer boven water gehaald en
teruggebracht bij de rechtmatige eigenaren. Ook onze klok kwam weer terug. We
horen hem weer galmen: “Dank…..Dank…..Dank” nu allen God.
Gedenksteen
Het Carrillon
In
de toren van de oude kerk was een carillon. Een monteur van de firma Van Bergen
uit Midwolde heeft het nog gerepareerd op 25 september 1942. Hij logeerde
bij koster Masclee. Tientallen jaren is het carillon in de vergetelheid geraakt.
Lezen van oude geschriften vestigde er weer de aandacht op. Een klok is nog wel
aanwezig en staat thans opgesteld in de kerk voor de oude preekstoel, samen met
drie klokken van na 1945.
Uit hoeveel klokken het oude carillon heeft bestaan,
is niet bekend. Wie het weet mag het zeggen. Een klein bericht uit een oud
dagblad:In 1930 is de
toren voorzien van een nieuw uurwerk met minuutwijzer en van z.g. big-ben
slagwerk, geleverd door de firma Gebr. Van Bergen te Midwolda. Jammer dat bij
die gelegenheid het Belletje van 1584 is omgegoten, waardoor Oostburg weer een
oud stuk armer is geworden. Vermoedelijk is er nooit een echt carillon
geweest, maar is het big-ben slagwerk als zodanig genoemd. De kerkenraad zal
zich ongetwijfeld beraden over een nieuwe bestemming van de vier klokken
